Woensdag debatteert de Tweede Kamer over onderwijskansen. Aanleiding hiervoor is onder andere de brief die de Onderwijsraad in november 2024 naar het kabinet stuurde, waarin de raad nogmaals aandacht vraagt voor het rapport Later selecteren, beter differentiëren uit 2021.
Al die tijd is er nog weinig van het advies om later te selecteren terechtgekomen. Structurele aanpassingen in het onderwijsstelsel blijven vooralsnog, terwijl dit duidelijk hard nodig is. Uit het onderzoek van de Onderwijsraad blijkt namelijk dat er in het Nederlandse onderwijs te vroeg (aan het einde van de basisschool) en te rigide wordt geselecteerd.
Een grote groep kinderen ondervindt nadeel van deze te vroege selectie, met name leerlingen uit lagere sociaal-economische niveaus en leerlingen met een migrantenachtergrond. Dit vergroot de kansenongelijkheid. Het huidige onderwijsstelsel doet daarnaast ook geen recht aan de verschillen in ontwikkelingstempo en kwaliteit van kinderen. We maken een inschatting op basis van het verleden, terwijl het potentieel nog volop in ontwikkeling is. Door deze vroege selectie wordt al in een vroeg stadium bepaald hoeveel uitdaging een kind krijgt en hoeveel kansen een kind geboden wordt. Je zal maar een ‘laatbloeier zijn’.
Dit terwijl later selecteren wel degelijk kan. Zo wordt er in liefst 23 Europese landen later geselecteerd dan in Nederland. Maar ook in Nederland zijn er al voorbeelden. Zo bestaat er het 10-14-onderwijs, een initiatief waarbij het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs de handen ineenslaan. Dit gebeurt in zo’n veertig plaatsen in Nederland, van Horst tot Sneek en van Beverwijk tot Delden.
Leerlingen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar krijgen er les in één doorlopende leerlijn, vaak ook op één locatie of in de nabijheid van elkaar. Deze leerlingen krijgen hiermee meer tijd om te ontdekken wat ze willen en kunnen én wat bij hen past. Hierdoor kunnen ze een betere keuze voor het voortgezet onderwijs maken. Leerlingen stromen in vanaf groep zeven van de basisschool en maken na hun 14de – oftewel in klas twee van de middelbare school – een keuze voor een onderwijsrichting binnen het voortgezet onderwijs.
Of die keuze wordt ergens daar tussenin gemaakt, wanneer het kind eraan toe is. Bij de 10-14-initiatieven wordt veelal gewerkt vanuit ‘stamgroepen’, een brede heterogene groep waarin alle leeftijden zitten. Op die manier kunnen leerlingen – jonger en ouder – elkaar helpen.
Toegegeven, dit soort onderwijs geven is niet makkelijk binnen het huidige onderwijssysteem. Sterker nog, het Nederlandse onderwijssysteem werpt tal van onnodige drempels op. Om te beginnen zijn er praktische obstakels. Zo hebben 10-14-initiatieven zowel docenten uit het basisonderwijs als uit het voortgezet onderwijs in dienst. Aangezien de cao’s voor het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs verschillen, gelden er verschillende arbeidsvoorwaarden voor dezelfde werkzaamheden.
Ook verschillen de kwalificaties tussen een leerkracht in het basisonderwijs en een leerkracht in het voortgezet onderwijs. Een ander struikelblok is het feit dat veel van deze initiatieven geen zogeheten BRIN-nummer (het registratienummer dat door het ministerie van OCW wordt uitgegeven, red.) kunnen krijgen. Dit omdat ze deels onder een basisschool en deels onder een middelbare school vallen, en daarmee formeel geen school op zichzelf zijn. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden.
Ook vraagt het lesgeven op zo’n school iets anders dan gebruikelijk van docenten, mede omdat het om een brede stamgroep gaat met leerlingen in uiteenlopende leeftijden. Het lesgeven is veeleisend, maar docenten zien het ook als een positieve uitdaging, zo horen wij vaak. Het kost energie, maar geeft ook veel energie.
Onze ambitie reikt verder: we zouden in Nederland toe moeten werken naar een doorgaande leerlijn van 0 tot 18 jaar. Ook hier zijn al voorbeelden van: zo zijn er in Amsterdam en Zwolle initiatieven die beginnen bij de kinderopvang en eindigen met een middelbareschooldiploma.
Laten we nu in ieder geval klein beginnen. Volg het voorbeeld van 10-14-scholen en stel de selectie nu eindelijk eens uit naar een later moment. Daarmee werken we aan een doorlopende ontwikkellijn voor kinderen, wat belangrijk is in het kader van gelijke kansen. Dat zijn we verplicht aan alle kinderen van Nederland, de toekomstige generatie.
—
Dorien Sommers, Dynamiek Scholengroep
Willem Baumfalk, Stichting Voortgezet Onderwijs Kennemerland
Wiske Ruijgrok, Fourteens
Het hele opinieartikel is te lezen via de website van de Volkskrant.
We zijn een netwerk van scholen die 10-14 onderwijs aanbieden. We vinden het belangrijk dat leerlingen de overstap naar het vervolgonderwijs kunnen maken op een voor hen passend moment. Dit vergroot namelijk de ontwikkelingskansen van leerlingen. Lees meer...
